Zonsondergang in Zeeland. Foto VVV Zeeland
Zeeland
......
De spreuk ‘Luctor et emergo’ die trots het wapen van Zeeland siert, slaat niet op de strijd van de Zeeuwen tegen de zee, maar op de Spaanse overheersing. Dat neemt niet weg dat de Zeeuwen een eeuwenlange strijd hebben gevoerd tegen het water, soms met succes, soms met verlies.
De zee heeft in de loop der eeuwen het Zeeuwse landschap gevormd en de provincie haar naam gegeven. Kort na het begin van de jaartelling bestond de monding van de Schelde uit een ruig getijdenlandschap met eilanden, eilandjes, schorren en slikken. Brede geulen en kreken baanden zich hiertussen een weg diep het achterliggende veengebied in. Een landschap dat sterkt lijkt op het huidige Verdronken Land van Saeftinghe. Een duinenrij, door zee en wind opgeworpen, vormde een natuurlijke grens tussen het water en het jonge Zeeland. De veenlagen raakten bedekt met een laag klei.
......
Schouwen-Duiveland, het noordelijkste eiland van Zeeland, wordt ook wel ‘De kroon op Zeeland’ genoemd. Niet alleen vanwege de geografische ligging maar ook door de parels – natuur, cultuur en watersport – in de kroon. De Kop van Schouwen bestaat uit brede stranden en hoge duinen. In het achterland liggen de historische handelssteden Zierikzee en Brouwershaven, vergeten ringdorpen, verrassende natuurgebieden zoals Dijkwater en het krekengebied Ouwerkerk en zijn er fraaie vergezichten op de Oosterschelde en Grevelingen. Daarnaast biedt het volop (water)recreatiemogelijkheden, van sportduiken tot abseilen en van surfen tot inlineskaten.
Rond 1300 bestond het gebied nog uit vier eilanden: Schouwen, Bommenede, Dreischor en Duiveland. In de loop der tijd groeiden de eilanden door inpolderingen langzaam naar elkaar toe. In 1610 werd er een dam gelegd in de Gouwe en waren Schouwen en Duiveland met elkaar verbonden. Tot het midden van de 19de eeuw stak het Dijkwater nog diep het eiland in, totdat deze kreek in 1843 grotendeels werd gedicht. Zierikzee en Brouwershaven ontwikkelden zich tot bloeiende handelssteden en Bruinisse werd een belangrijke vissershaven. Het economisch verval zette in de 18de eeuw in. Tot 1960 leefden de eilandbewoners geïsoleerd. Door de afsluiting van de Grevelingen en de Oosterschelde en de aanleg van de Zeelandbrug werd het eiland verbonden met Zuid-Holland en de rest van Zeeland. Schouwen-Duiveland werd gemakkelijk bereikbaar voor toeristen die vooral langs de Noordzeekust neerstreken.
......
‘Mijn blond-omduind Zeeuwsch eiland’, zo omschreef de dichter P.C. Boutens het eiland Walcheren. Een zestig kilometer lange duinenrij beschermt het ‘eiland’ tegen de nukken van de Noordzee. Sinds 1871 is het eiland met de Sloedam vastgeketend aan Zuid-Beveland. Onder leiding van Vlaamse monniken werden in de 12de eeuw de eerste dijken aangelegd. Deze oudlandpolders bestaan uit een afwisseling van poelgronden en kreekruggen. In de 17de eeuw werden de schorren ten zuidoosten van Middelburg – de nieuwlandpolders – bedijkt.
De naam van het eiland is vermoedelijk afgeleid van ‘walacra’ dat ‘grote akker’ betekent. Tot de Tweede Wereldoorlog verdiende Walcheren de bijnaam ‘Zeelands Tuin’. De vele buitenplaatsen, meidoornheggen en boomrijke binnenwegen maakten het tot een bekoorlijk eiland. In oktober 1944 lieten de geallieerden op vier plaatsen het water Walcheren binnenlopen. De inundatie was noodzakelijk om het verzet van de Duitsers te breken. Op 1 november landden de geallieerde troepen op het strand van Westkapelle en een week later was Walcheren bevrijd. Het zeewater dat het hele eiland met uitzondering van de hoge gronden rond Domburg bedekte, richtte grote schade aan. Vrijwel alle beplanting ging verloren evenals een groot deel van de bebouwing. Na de drooglegging werd het land efficiënt heringericht: oneffenheden in het landschap werden verwijderd, percelen vergroot en boerderijen gedecimeerd. Walcheren bleef gelukkig voor het grootste gedeelte gevrijwaard van de watersnood in 1953.
......
Het eens zo welvarende Noord-Beveland werd in 1530 door de zee verzwolgen. Alleen de kerktoren van Kortgene stak nog boven het water uit. Zestig jaar later werd het eiland polder voor polder teruggewonnen op de zee. In 1856 werd de laatste polder bij het eiland gevoegd. In 1953 leed Noord-Beveland zwaar onder de watersnoodramp.
Het eiland heeft een open karakter dat onderbroken wordt door grillig verlopende dijken en kleine dorpen. De aanleg van de Zandkreekdam (1960) en de Veerse Gatdam (1961) verhoogde de veiligheid en versterkte de opkomst van het toerisme. Het Veerse Meer ontwikkelde zich tot een populair watersportgebied. Rond Kortgene en Kamperland liggen tal van jachthavens, campings en bungalowparken.
......
Het eiland Tholen is het resultaat van vijf eeuwen strijd tegen het water. Na de watersnoodramp van 1953 is de zuidkant van het eiland grootschalig heringericht, de noordkant met zijn dijken met populieren is veel kleinschaliger. De buitendijkse slikken en schorren zijn pleisterplaatsen voor watervogels zoals meerkoeten, eenden en steltlopers.
Sint-Philipsland is het kleinste eiland in Zeeland. In 1487 werd op initiatief van Maria van Bourgondië het schorrengebied ten noorden van Tholen ingedijkt. Het eiland ging tijdens een stormvloed in 1530 ten onder, maar herrees in 1645 uit de zee. Sindsdien bleef het eiland ondanks verschillende stormvloeden en overstromingen bestaan. De zondagsrust op beide eilanden is heilig.
......
Ten zuiden van de Westerschelde ligt een stukje Nederland dat door zijn geografische ligging meer op Vlaanderen is gericht dan op Zeeland. Het ‘landje apart’, zoals de Zeeuws-Vlamingen hun regio noemen, is met zijn dijken, kreken, schorren en slikken Zeeuws, maar de mentaliteit van de bewoners is Vlaams. Zeeuws-Vlaanderen is ontstaan uit de samenklontering van de verschillende eilanden. Een klontering die soms wreed verstoord werd door de nukken van de zee. De Braakman, het Zwin en het Verdronken Land van Saeftinghe getuigen hiervan. De Noordzeekust bestaat uit een breed strand met een smalle duinenrij. Langs de Westerschelde waken hoge dijken.
......
De meeste Zeeuwse dorpen hebben een karakteristieke vorm. De ringdorpen zijn vóór de systematische bedijkingen in de 10de en 11de eeuw ontstaan. Ze liggen bijna allemaal op de hogere kreekruggen. De ring loopt rond de kerk en het kerkhof. De meeste straten komen op de ring uit. Dreischor op Schouwen-Duiveland is het mooiste voorbeeld van een ringdorp.
De vorm van een dijkdorp werd bepaald door het verloop van de dijk. Vanaf de dijk werd het land ontgonnen. De huizen werden langs de dijk gebouwd; de kerk stond veelal onderaan de dijk. Westdorpe in Zeeuws-Vlaanderen is een goed voorbeeld van een dijkdorp. In een voorstraatdorp staat de hoofdstraat haaks op de (zee)dijk en verbindt de dijk met de kerk. Colijnsplaat op Noord-Beveland en Sint-Philipsland zijn voorbeelden van een voorstraatdorp.
Omstreeks 350 drong de zee het veengebied achter de strandwal binnen waarbij grote stukken veen werden weggeslagen. Brede getijdenstromen baanden zich een weg diep het veen in. Het veengebied viel uiteen in kleine eilanden die nog eens doorsneden werden door kleinere geulen. Na verloop van tijd braken er rustiger tijden aan. De kreken slibden langzaam dicht en kwamen als een lange rug – de zogenaamde kreekruggen – in het land te liggen.
Tussen de kreken lagen stukken land met een laagje klei op het veen. Deze lage en natte gronden noemen we poelgronden. Door het gewicht van de klei en de ontwatering van de bodem `keerde het landschap om'. De hogere poelgronden kwamen lager te liggen en de kreekruggen hoger dan het omringende landschap. Omstreeks 800 was het land weer min of meer bewoonbaar. Op de hogere kreekruggen werden de eerste nederzettingen gebouwd en de wegen aangelegd. Vooral op Walcheren is dit patroon nog heel goed te zien.
......
Het vlakke Zeeland leent zich uitstekend voor het maken van fietstochten. De enige handicap is de soms straffe westenwind. De smalle (binnen)dijken en stille landwegen vormen een uitstekend parcours voor een fietstocht. In de zomermaanden zijn de eilanden onderling verbonden door de Zeeuwse pontjes onder het motto ‘Fiets een rondje met een pontje’.
Het fietsknooppuntensysteem is een bewegwijzerd netwerk van fietspaden en wegen. Iedere regio heeft zijn eigen kaarten die te koop zijn bij de VVV-kantoren en boekhandels.
De site Fietsen in Zeeland (zeeland.nl/nl/zien-en-doen/fietsen) geeft informatie over Zeeuwse pontjes, fietsverhuur, fietsknooppunten, routeplanner mooiste fietsroutes en lange-afstandsfietsroutes. Ook bruikbaar zijn fietsnetwerk.nl en fietsknoop.nl. De app van de VVV Zeeland geeft ook veel informatie over fietsen. Evenals apps als Fietsknoop en route.nl (625 fietsroutes).
In West-Zeeuws-Vlaanderen is een kanoroute uitgezet tussen Retranchement en Sluis (15 km). De route voert door twee natuurgebieden. Voor kanoën is een speciale vergunning vereist die af te halen is bij kanoverhuur Vermue, Wachtsluis 3, Retranchement, tel. 0117 391225. De vergunning kost €2,30.
......
......